Anerchiad Llywyddol Medi 2023

Nehemeia 1:11 Y pryd hwnnw roeddwn i'n gludwr cwpan i'r Brenin.

Mae hanes Nehemeia yn yr Hen Destament yn adnabyddus. Mae'n disgrifio dyn Hebraeg ifanc sydd wedi'i alltudio o'i famwlad. Yn ninas Susa yn Iran heddiw, mae'n dysgu bod Jerwsalem yn adfeilion a bod yr alltudion a ddychwelwyd mor ddrylliedig â muriau'r ddinas. Yn ei dro, mae'n cael ei ddigalonni gan gyflwr pethau. Ond, daw dagrau yn datrys, a dyma le mae'r stori'n dechrau.

Mae darlleniadau diweddar o’r naratif wedi tynnu sylw at rai o ganlyniadau niweidiol gwaith diweddarach Nehemeia megis sut y gwnaeth ailddatgan dealltwriaeth or-hiliol o gynhwysiant ym mhobl Dduw. Ond fel stori o her a chyfle, mae’n debyg ei bod yn ddigyffelyb yn yr Hen Destament. Ac wrth gwrs, wrth ganolbwyntio ar ailadeiladu waliau, mae'n hawdd colli themâu dyfnach. Nid yw hyn yn ymwneud â phroblemau morter cementaidd a'r gwahaniaethau rhwng cymwysiadau rhestr A neu B!! Mae yna themâu cryf am weddi, galarnad, ymateb yn dda i wrthwynebiad, dal nerfau yn wyneb gelyniaeth yn ogystal ag gweithio fel tîm a defnyddio’r adnoddau sydd wrth law.

Cymeradwyaf y stori o’r newydd i’r Corff Llywodraethol.

Efallai fod pob un ohonom yn uniaethu â’r stori, ond ar wahanol lefelau: Yr Arweinydd Ardal Weinidogaeth yn teimlo dan warchae gan yr adnoddau prin sydd wrth law a maint y dasg. Nid yw’r ymadrodd ‘rhedeg i sefyll yn llonydd’ bellach yn ddoniol (os bu erioed). Yr Archddiacon, yn sefyll yn y bwlch rhwng gofynion gweithredol ochr yn ochr â'r penderfyniadau strategol poenus, os oes angen, sy'n tynnu i'r cyfeiriad arall. Yr Esgob, yn rheoli gweithrediad sy'n ehangu hyd yn oed fel mae adnoddau yn cyfangu, yn meddwl tybed pa rai o'r tasgau i'w cwblhau cyn i’r un nesaf ddod allan o’r maes chwith. Gallem ychwanegu at y rhestr hon y staff yn y Swyddfa Genedlaethol a chydweithwyr yn Athrofa Padarn Sant hefyd.

Ac eto mae'r stori yn addysgiadol. Rwyf am fframio rhai o'r cwestiynau sy'n ein hwynebu a'r blaenoriaethau yr ydym yn eu datblygu o'r cyfrif hwn. Bydded i Dduw, yn y rhyngweithiad rhwng y Gair Ysgrifenedig a’n cyd-destun, galluogi ni i glywed Gair Byw yn cael ei siarad â ni o’r newydd.

Rwyf am canolbwyntio ar y cyllid newydd sydd ar gael inni yn yr esgobaethau i ‘dorri tir newydd’, hynny yw, at ddiben efengylu. Mae’r meini prawf y mae’r Esgobion, Corff y Cynrychiolwyr a’r Pwyllgor Sefydlog wedi cytuno arnynt yn caniatáu mynegiant eang o’r dasg hon ond yn ein dal ati’n gadarn. Mae’r cynigion y gallai esgobaethau eu gwneud yn amrywio o ran mathau ond rhaid iddynt gadw’r cymeriad hanfodol hwnnw o dystiolaethu i’r newyddion da yn Iesu Grist. Gallai hyn fod o fewn yr Ardal Weinidogaeth a chyfleoedd sy'n codi trwy fedyddiadau, angladdau neu briodasau; efallai eu bod yn arloesi neu hyd yn oed plannu eglwysi. Bydd rhai yn fynegiant uniongyrchol o gynlluniau Esgobaethol. Mae ecoleg gymysg o allgymorth yn fwy tebygol o fod yn arwyddocaol yn y cyd-destun a darparu sylfaen fwy i rannu gobaith nag un math o allgymorth. Ond mae’n rhaid i bob un fod yn gydnaws ag amcanion strategol ehangach yr esgobaeth ac eistedd oddi fewn iddynt.

Gadewch imi ddychwelyd at Nehemeia. Pan welodd yr awdur fod y waliau yn adfeilion, roedd yn gwybod bod angen cynllun arno. Ac roedd yn hanfodol bod hyn yn cyfuno llawer o elfennau: roedd angen ail-ddefnyddio deunyddiau crai, neilltuo amser staff, angen llinellau amser ar gyfer tasgau. Mae'r stori'n dweud wrthym mi oedd yna diffyg sgiliau a oedd angen buddsoddiad. Roedd dyfeisgarwch a chreadigrwydd dynol yn hollbwysig. Daeth hon yn fenter a rennir a oedd yn cynnwys ymrwymiad personol y rhai a ddygwyd ynghyd.

Wrth i ni ystyried y potensial i wneud ‘eglwys yn dda’ ar draws y dalaith, mae rhai heriau eithaf penodol yn dod yn amlwg. Y cyntaf yw recriwtio: pobl sydd â’r gallu, y sgiliau, y galon a’r meddwl i weithio gyda ni mewn menter gyffrous ond heriol. Bu adeg pan gynhyrchodd colegau Addysg Uwch, prifysgolion a sefydliadau Cristnogol eraill nifer sylweddol o alwedigaethau ac i weinidogaethau amrywiol hefyd. Mae hyn yn llai felly heddiw. Mae strategaeth daleithiol ar gyfer recriwtio yn ymddangos yn hollbwysig os ydym am ddod o hyd i nifer yr arloeswyr, gweinidogion lleyg trwyddedig ac eraill i weithio gyda ni.

Yr ail yw bod angen cymorth aruthrol ar ein gweithlu presennol, ein cydweithwyr yn yr Ardaloedd Gweinidogaeth, yn y weinidogaeth y maent yn ei chynnig. Mae'r hyn yr ydym yn ei ofyn ganddynt yn arwyddocaol. Mae'r cyfnod pan flodeuodd y grediniaeth wedi hen fynd heibio. Mae arnom angen agwedd lai adweithiol a mwy cymalog â ffocws tuag at y weinidogaeth. Mae meddylfryd gwydn a chenhadol fel hyn yn anodd ei gynnal, dwi’n meddwl. Mae angen meithrin a mentora cryf oherwydd gall sefydliadau, yn ôl eu natur, greu syrthni. Mae cynnal y system yn dod yn ddiofyn ac mae gobeithion torri tir newydd yn cilio o dan fynydd o dasgau sy'n ymddangos yn ddiddiwedd. Mae gen i fwy i'w ddweud am hyn mewn munud.

Ond rydym wedi gweld bod yna bethau y gallwn eu datblygu. Rydym wedi gweld bod timau, yn cydweithio ar dasgau gweinidogol, yn lleihau ymdeimlad o unigedd ac yn creu potensial ar gyfer tasgau na ellid eu cwblhau heb gymorth eraill. A dyma pam mae Ardaloedd Cenhadaeth a Gweinidogaeth mor bwysig: maen nhw’n caniatáu inni wneud gyda’n gilydd yr hyn na allem ei wneud ar wahân. Maent yn gwahodd cydweithrediad clerigwyr a lleygwyr sy’n gwasanaethu mewn timau mewn ffordd nad yw wedi’i strwythuro o’r blaen na darpariaeth ar ei chyfer yn genedlaethol.

Rhan o her Nehemeia oedd asesu maint y dasg a wynebodd yn gywir ac yn gynhwysfawr. Roedd gofyn y cwestiynau cywir yn caniatáu gwell mynegiant o'r sefyllfa ac yn ei dro rhai atebion deallus. Ac mae dau o'r datblygiadau mwyaf arwyddocaol yn y 6 mis diwethaf yn adlewyrchu'r un ymagwedd. Y cyntaf yw bod y Pwyllgor Sefydlog a Chorff y Cynrychiolwyr wedi cefnogi ffurfio Grŵp Blaenoriaethau Gweithredol. Mae hwn yn grŵp gorchwyl a gorffen sydd wedi bod yn edrych ar sawl maes allweddol o fywyd yr eglwys. Yn gyntaf, ein strwythur llywodraethu canolog ac a all gwaith ac arfer Corff y Cynrychiolwyr a’r Pwyllgor Sefydlog gydgyfeirio i ddod â rhannau strategol ac ariannol yr Eglwys ynghyd. Yn ail, nodi ffactorau gweinidogol allweddol sy'n caniatáu i Ardaloedd Gweinidogaeth ffynnu. Mewn perthynas â’r ail faes hwn, mae’n ymddangosiadol bod ychydig o egwyddorion syml ond hanfodol yn hollbwysig: iechyd ysbrydol yr eglwysi, trefniadau llywodraethu syml, perthnasoedd cydweithredol allweddol o fewn yr Ardal Gweinidogaeth ac ymrwymiad rhagweithiol cryf i ymgysylltu â’r ardal (Cynllun Gweithredu Cenhadaeth: CGC i ddefnyddio llaw-fer). Unwaith y bydd ein gwaith wedi'i gwblhau, byddwn yn cymeradwyo'r egwyddorion hyn i'r dalaith a'r esgobaethau.

Bydd yr ail ddatblygiad yn gweld y Gymuned Ddysgu Esgobaethol/y Dalaith yn ymgynnull yn ddiweddarach eleni. Mae hwn hefyd yn ddatblygiad newydd sy'n dod ag enghreifftiau da o bob rhan o'r dalaith ynghyd mewn ymarfer gwrando a dysgu. Rydym wedi gwahodd cyfranwyr o’n cadeirlannau, cyd-destunau trefol a gwledig yn ogystal â phlannu eglwysi fel y gellir rhannu arfer gorau. Ni fu’r math hwn o gydweithrediad strwythuredig o’r blaen sy’n ein galluogi i rannu’r pethau sydd wedi gweithio a lle mae anawsterau a heriau wedi’u hwynebu. Nid yw ein hanes bob amser wedi cynnwys cystadleuaeth iach a nodweddir gan rannu hael a gonestrwydd. Dylai diwylliant newydd o gefnogaeth i’w gilydd ar draws yr esgobaethau ddod yn normadol ac nid yn eithriadol. Byddwn yn sicrhau bod y gwersi a ddysgir yma yn bwydo’n ôl i’r esgobaethau mewn modd cyson.

Un deinameg a wynebodd Nehemeia oedd gwrthwynebiad. Pan aeth ati i ailadeiladu muriau Jerwsalem roedd yna rai oedd am iddo fethu. Mae'r testun yn dweud bod hyn wedi'i brofi'n rhannol gan wawd a coegni ac ar brydiau gan elyniaeth llwyr. Darparodd Nehemeia gleddyfau i'r adeiladwyr pe bai'n dod i gyffion! Dydw i ddim yn rhagweld y bydd angen yr un peth yn yr Eglwys yng Nghymru! Mae’n hawdd wrth gwrs i dynnu llinellau o ffiniau a gosod rhai ohonom ar yr ymylon fel y rhai sy’n gwrthwynebu pob arloesedd, sy’n ‘anodd’ a’r rhai sy’n gymwynasgar ac yn gefnogol. Ond ni fydd pob sefyllfa yn caniatáu atebion hawdd, clir, na hyd yn oed cywir neu anghywir. A gallai byw gydag ansicrwydd fod yn anghyfforddus ond mewn gwirionedd mae'n arwydd o aeddfedrwydd a ffydd. Y gwrthwynebiad gwirioneddol, y bygythiad mwyaf, yw nad ydym yn gwneud unrhywbeth - rydym yn methu â mynychu, mewn unrhyw ffordd obeithiol, i’r heriau yr ydym i gyd yn eu profi.

Nid yw'r waliau mewn cyflwr da ac mae angen inni roi sylw iddynt.

Rwyf am ddiweddaru’r Corff Llywodraethol ar y gwaith i gynorthwyo’r eglwys i ymateb yn dda i’r argyfwng hinsawdd. Mae yna bethau i’w dathlu wrth gwrs: mae dwy flynedd bellach ers i ni wyro oddi wrth danwydd ffosil – llwyddiant mawr a gweithred o dystiolaeth gyhoeddus. Nid oedd y weithred honno'n ymddangos yn debygol rai blynyddoedd yn ôl. Rydym wedi gosod nodau uchelgeisiol ac wedi gwneud rhywfaint o gynnydd da cynnar. Pleidleisiodd y Corff Llywodraethol hefyd dros ein huchelgais Sero Net. Mae gennym Gynllun 10 Pwynt i'n sbarduno i weithredu a chyfrifiannell carbon, yr Offeryn Ôl Troed Ynni, i arwain ein cynlluniau. Mae'n rhaid i mi adrodd i'r Corff Llywodraethol fodd bynnag mai araf fu'r defnydd o'r Offeryn Ôl Troed Ynni - mae llai na 10% o'n heglwysi wedi cwblhau'r Offeryn Ôl Troed Ynni. Mae hwn yn gam hawdd i eglwysi ei gymryd ond yn un hollbwysig gan ei fod yn dangos i ni ble rydym ni a sut y gallwn gyrraedd lle rydym eisiau bod.

Os ydym o ddifrif am Sero Net, mae angen 100% o'r nifer sy'n manteisio arno. Felly, fy her i’r Eglwys heddiw yw cwblhau’r cam hwn erbyn Nadolig 2023. Edrychaf ymlaen at adrodd yn ôl i’r Corff Llywodraethol fod y nifer sy’n cymryd rhan yn wir wedi bod yn 100% yng nghyfarfod y Corff Llywodraethol ym mis Ebrill.

Rydym hefyd ar y trywydd i gynnal Uwchgynhadledd Hinsawdd Cymru Gyfan yn ail ran 2024. Bydd hyn yn canolbwyntio'n bennaf ar iechyd ein dyfrffyrdd ac effaith diwydiant, amaethyddiaeth a defnydd domestig preswyl ar dirwedd Cymru. Cynhwysaf nodyn ar wahân ar y cyfarfodydd yr ydym wedi’u cynnal eleni o’r rhai sydd naill ai’n arbenigwyr yn y maes hwn neu sydd â chyfraniad sylweddol i’w wneud i’r ddadl. Mae Grŵp Llywio yn cymryd cyfrifoldeb am ddwyn ynghyd y math o raglen a ddylai ein cynnwys mewn sgwrs ddeallus a gonest am un o’r heriau mawr sy’n ein hwynebu. Mae digwyddiad deuddydd wedi’i gynllunio a ddylai ganiatáu i weithredwyr, academyddion, carfanau pwyso a grwpiau rhandaliad wrando ar ei gilydd ac, os bydd Duw yn fodlon, dod o hyd nid yn unig i iaith gyffredin ond i gytuno ar egwyddorion eang sy’n caniatáu i bolisi a chyfeiriad ddod i’r amlwg.

Efallai y byddwn yn meddwl tybed pam mae ymgymeriad o'r fath yn digwydd? Un o'r pethau sy'n fy synnu'n gyson yw'r canfyddiad o'r Eglwys yng Nghymru. Wrth gwrs, nid yn gyffredinol ond ar y cyfan mae ein gwaith yn uchel ei barch ac mae ein gallu a’n hymrwymiad i ddangos sut y gallai cymdeithas ddynol edrych yn cael ei ddeall a’i werthfawrogi’n dda. Rydym wedi gweld bod yn rhaid i eglwys olygu llawer mwy na gweddïau a chynulliad ar y Sul, er mwyn i'n hymrwymiad i gyfiawnder, i'r greadigaeth, i'r tlodion fynd â ni i leoedd anghyfforddus. Dyna beth mae Teyrnas Dduw yn ei wahodd ac yn ei gynnwys.

Roedd Nehemiah yn deall cymeriad proffwydol ei waith yn dda. Gwireddwyd y dychymyg mewn rhai camau syml a sylfaenol. Mae rhywbeth daearol yn ei stori sy’n debyg iawn i’r camau y mae angen inni eu cymryd – yn yr eglwys (ac rwyf am i ni yn yr Eglwys yng Nghymru gynnig arweiniad clir yma) ac yng Nghymru mae gennym gyfle i ailgynllunio ein hymagwedd i ynni, dŵr, defnydd tir a chynaliadwyedd cyflenwad bwyd ac ar lefel leol. Nid ni yw'r arbenigwyr ac eithrio ein bod yn gwybod sut beth yw cyfeirio da a beth mae ffyniant dynol yn ei olygu. Ni ddylid byth diystyru ein gallu i ddod â phobl ynghyd mewn sgwrs dda a phartneriaeth.

Ac rydw i eisiau gorffen gyda Nehemeia unwaith eto oherwydd yma y mae ei anrheg fwyaf i ni yn cael ei chynnig. Mater ysbrydol oedd y weinidogaeth hon: pan glywodd am gyflwr yr alltudion a'r muriau, efe a wylodd. Pan gasglodd y trigolion ynghyd, gweddïasant. Pan nodwyd y tasgau, buont yn gweithio gyda'i gilydd gydag egni a ffocws. Ac eto yr oedd ef, dywed y naratif, yn gludwr cwpan i'r Brenin. Ychydig i awgrymu y byddai'n ymateb i'r her o adnewyddu cyflwr corfforol ac ysbrydol y genedl.

Yr hyn sydd wrth wraidd ein bywyd yw’r gred fod Duw yn ein caru ni a’r byd hwn, bod perthynas â Duw nid yn unig yn bosibl ond wedi’i hagor i ni yn Iesu Grist. Mae popeth arall yn llifo o'r argyhoeddiad hwn. Yng nghyd-destun stori Nehemeia roedd y muriau'n ategol, roeddent yn bodoli i bwrpas. Ac felly hefyd yr eglwys sydd i ddatgan fod Teyrnas Dduw wedi dod, yn ein plith ac yn torri allan o'n cwmpas. Bydd eglwys sy'n fyw i hyn, yn canolbwyntio ar y tasgau ac yn gweithio i'w cyfarfod yn dda.

Corff Llywodraethol, dyma ein tasg a'n galwad. Mae'n gyfrifoldeb arnom i ymateb yn dda.

+Andrew Cambrensis