Pigion - Medi 2025
Roedd y Corff Llywodraethol wedi cyfarfod ar Ddydd Iau, 18 Medi 2025 a Dydd Gwener, 19 Medi 2025 yng Nghasnewydd. Cafodd y cyfarfod ei ffrydio’n fyw, a gallwch ddarllen y crynodeb a gwylio pob sesiwn isod.
Sesiynau dyddiol
Sesiwn 1
Gair o groeso
Wrth agor cyfarfod y Corff Llywodraethol estynnwyd croeso ffurfiol i'r Archesgob newydd, y Parchedig Cherry Vann. Cafodd ei chyflwyno gan Esgob Llanelwy, y Gwir Barchedig Gregory Cameron, a’n hatgoffodd o’r ymadrodd enwog yn llyfr Esther: "Pwy a ŵyr nad ar gyfer y fath amser â hwn y daethost i'r frenhiniaeth". Er ei bod yn newydd-ddyfodiad i Gymru pan gyrhaeddodd fel Esgob Trefynwy bum mlynedd yn ôl, dangosodd yr Archesgob Cherry garedigrwydd a sensitifrwydd wrth arwain yr esgobaeth ddolurus honno i sefyllfa o obaith a chryfder, yn agored i'w dyfodol dan Dduw, meddai'r Esgob Gregory. Bydd yr union sgiliau hyn yn ei helpu i arwain yr Eglwys gyfan yn awr.
Wrth i'r Archesgob Cherry gymryd y gadair fel llywydd y Corff Llywodraethol, soniodd am yr anrhydedd fawr a’r fraint o gael gwasanaethu fel Archesgob ar yr Eglwys yng Nghymru ac ar Gymru. Yna arweiniodd y Corff Llywodraethol yn eu gweddi foreol.
Anerchiad y Llywydd
Wrth gyflwyno anerchiad y Llywydd, dywedodd yr Archesgob Cherry mai trawsnewid diwylliant yr Eglwys fyddai’r flaenoriaeth yn ystod ei thair blynedd yn y swydd. Diolchodd i'r unigolion hynny, gan gynnwys pobl a oedd yn wrthwynebus i ordeinio menywod neu i’w phartneriaeth sifil, a oedd wedi offrymu gweddïau drosti ers ei hethol. "Mae hynny wedi rhoi gobaith i mi y gallwn ….estyn allan mewn gweddi a thrwy hynny adeiladu dyfodol gobeithiol gyda'n gilydd," meddai. Ond ni allai anwybyddu'r newid sylfaenol yn yr Eglwys ers i'r Corff Llywodraethol gyfarfod ddiwethaf ym mis Ebrill.
Roedd yr argyfwng yn Esgobaeth Bangor a arweiniodd at ymddeoliad y cyn-archesgob Andy John yn gynharach eleni wedi "dod â phoen a dryswch i lawer ohonom. Mae hyn wedi cael effaith ar bob un ohonom." Talodd deyrnged i'w chyn-gydweithiwr, gan ganmol ei ymdrechion i ail-ganolbwyntio mainc yr esgobion ar weddi a "sgwrs onest". Anogodd yr aelodau i weddïo drosto, ei deulu, Esgob Enlli, y Gwir Barchedig David Morris, wrth iddo ddirnad beth ddaw nesaf, ac Esgobaeth Bangor gyfan, sydd ar hyn o bryd heb esgob, ysgrifennydd esgobaeth na deon.
Ei blaenoriaeth fel Archesgob fyddai "trawsnewid diwylliant" yr Eglwys. Gan ddyfynnu o'i hanerchiad i'r coleg ethol yn gynharach yn yr haf, dywedodd fod yr holl weithgareddau gwych sy’n cael eu gwneud mewn eglwysi lleol yn cael eu "tanseilio a'u cuddio o dan fôr o benawdau dychrynllyd a straeon newyddion drwg". Ni allai'r Eglwys ffynnu na chael yr hygrededd i siarad yn y parth cyhoeddus oni bai ein bod yn datblygu ffordd o ymddwyn sy’n wirioneddol debyg i Grist.
Roedd hi am annog tri maes ar gyfer eu sylw, sef, gofalu am ddiben craidd yr Eglwys, gofalu am ein perthynas â'n gilydd, a gofalu am ein perthynas unigol ein hunain â Duw. Roedd yn rhaid i Gristnogion nid yn unig gyhoeddi'r newyddion da ond ei fyw yn y ffordd yr oeddent yn caru ei gilydd, yn caru Duw ac yn caru ei fyd.
Soniodd am ei chyfnod fel caplan i gymuned fyddar ym Manceinion, lle roedd hi wedi dysgu pa mor werthfawr yw croeso diamwys a sut gall gwahaniaeth fod yn rhodd nid yn fygythiad. Rhaid i'r Eglwys fod yn agored i'r holl bobl sydd ar y cyrion yng Nghymru – boed hynny trwy anabledd, tlodi, digartrefedd, salwch meddwl, neu oherwydd eu rhywioldeb neu eu rhywedd – a’i llunio ar ddelw Crist. "Dim ond pan ellir gweld yr eglwys yn bod yn eglwys y gall pobl gael eu perswadio mai dyma’r eglwys. Rhaid gweld cariad Iesu i'w gredu."
Mae galwad ar yr Eglwys mewn byd toredig oedd bod yn gymodwyr ac yn adeiladwyr pontydd, ond roedd yn rhaid iddi ennill yr hawl i adrodd y stori well hon am gariad Duw trwy fodelu'r un cariad at ei gilydd yn gyntaf. "Mae dysgu caru yn cymryd amser. Mae'n ffordd hir ac anodd, sy'n gofyn am amynedd, caredigrwydd, dyfalbarhad. Weithiau, maddeuant, a gobaith bob amser. Ond mae yn bosibl."
Roedd hi wedi gweld hyn yn y grŵp bach o offeiriaid benywaidd cyntaf yn Lloegr a arferai gwrdd yn rheolaidd â chlerigion gwrywaidd a oedd yn gwrthwynebu ordeinio menywod. Cafodd yr Eglwys yng Nghymru gyfle tebyg i feithrin cyfeillgarwch a phontio gwahaniaethau pan aeth ar daith i archwilio perthnasoedd o'r un rhyw, priodas gyfartal, doethineb wrth ddefnyddio pŵer, a dal ein gilydd i gyfrif. Ond os yw’r Eglwys, wrth wynebu camweddau yn amddiffyn ei hun, yn cuddio gwirioneddau anghyfforddus neu’n cadw'n dawel, mae ymddygiad o’r fath yn peryglu popeth.
Cyn i aelodau ddechrau trafod anerchiad yr Archesgob Cherry mewn grwpiau bach, dywedodd y cadeirydd Caroline Woollard (Trefynwy) fod ei hesgobaeth wedi cael ei thrawsnewid o dan arweinyddiaeth yr Archesgob Cherry, yn bennaf trwy ddysgu sut i wrando ar ei gilydd. "Roedd y pwyslais ar iachâd a disgrifio'r math o Eglwys yr oeddem am fod," meddai.
Sesiwn 2
Ar ôl awr o sgwrsio mewn grwpiau bach, cafwyd adroddiadau o’r hyn a drafodwyd gan yr aelodau. Roedd grŵp y Parchg Dr Sue Hurrell (cyfetholedig) wedi eu tristáu gan yr amser a dreuliwyd yn canolbwyntio ar "heriau mawr" yn yr Eglwys. Oni ellid treulio mwy o amser yn adrodd hanesion da am yr hyn sy'n digwydd mewn ardaloedd gweinidogaeth, a gwerthfawrogi sgiliau ein lleygion, gofynnodd.
Dywedodd Melody Lewis (cyfetholedig ) fod ei grŵp yn hiraethu am i'r Eglwys roi’r gorau i’w "haerllugrwydd" a mynd ati i weld pobl lle maen nhw a chanfod tir cyffredin (a chofleidio mwy o realaeth ynghylch cau adeiladau anhyfyw).
Dywedodd y Parchedig Rana Khan (Abertawe ac Aberhonddu) fod ei grŵp eisiau Eglwys lle mae cariad Duw yn cael ei bregethu mewn gweithred a gair. Ac Eglwys a oedd yn "ostyngedig, hapus ac yn wrandäwr da".
Galwodd Hannah Wilkinson (Tyddewi) am "ddiwrnod o edifarhau" ar ôl "cael gwared ar y dillad budr" fel y gallai'r Eglwys ddod â hyn i ben a symud ymlaen.
Canmolodd y Parchedig James Henley (Mynwy) y Corff Llywodraethol am gael y sgwrs iach ac angenrheidiol hon a phwysleisiodd yr angen am "arweinyddiaeth ddiamddiffyn" sy'n gwrthod "y demtasiwn i berfformio yn y byd". Hefyd, roedd angen sgyrsiau anghyfforddus ond pwysig ynghylch beth a phryd roedd pobl yr Eglwys yn syrthio’n fyr o werthoedd Cristnogol.
Dywedodd y Parchedig Mark Thomas (Abertawe ac Aberhonddu) fod ei grŵp yntau yn awyddus i'r Eglwys ddangos "edifeirwch dwfn" i ennill parch y genedl.
Wrth gloi’r drafodaeth, dywedodd yr Archesgob Cherry ei bod yn bwysig i bob eglwys yn y dalaith gymryd rhan mewn proses wrando fel hyn ynghylch pa fath o eglwys roedden nhw am i’w heglwys fod. Addawodd sicrhau bod y mater hwn yn parhau i fod yn uchel ar yr agenda a'i atal rhag "disgyn oddi ar y clogwyn". "Bydd yn gofyn i bob un ohonom fod yn rhan o'r ateb."
Adroddiad Mainc yr Esgobion
Cymeradwywyd yr adroddiad gan Fainc yr Esgobion ar ôl dadl fer. Cyflwynodd Esgob Abertawe ac Aberhonddu, y Gwir Barchedig John Lomas, yr adroddiad drwy ganmol y diwylliant gweddïo newydd o fewn y Fainc. Priodas o'r un rhyw, dyfarniad y Goruchaf Lys ar rywedd, y rhyfel ym Mhalesteina, a dirnadaeth oedd ymhlith y materion niferus yr oedd yr esgobion wedi mynd i'r afael â nhw yn ystod y misoedd diwethaf. Hefyd, tynnodd sylw at yr Arolwg Llesiant Clerigion sydd ar ddod (ymateb i gais blaenorol y Corff Llywodraethol), sef arolwg a bleidleisiodd aelodau i'w lansio yn ystod hanner tymor mis Chwefror.
Gofynnodd yr aelodau gwestiynau pellach am ymyriadau esgobion dros Gaza, yr arolwg llesiant a hybu galwedigaethau lleyg ochr yn ochr â rhai offeiriadol, cyn pleidleisio i dderbyn yr adroddiad.
Sesiwn 3
Cwrs y Grawys 2026
Codwyd awydd am Gwrs y Grawys y flwyddyn nesaf, ac eglurodd Deon Casnewydd, y Gwir Barchedig Ian Black, y byddai'n seiliedig ar chwe chadeirlan y dalaith ar daith drwy'r Grawys: taith o "Grempogau i Groesau Palmwydd". Bob wythnos byddai fideo o bob cadeirlan yn myfyrio ar wahanol agweddau ar y Grawys: dyfalbarhad, edifeirwch, adnewyddu, bwyd, pererindod a mwy. Yna dangoswyd rhagflas ar fideo i'r aelodau ar gyfer y cwrs.
Cod Ymddygiad Drafft
Cymeradwywyd adran gyntaf cod ymddygiad newydd ar gyfer clerigion a gweinidogion lleyg trwyddedig gan aelodau ar ôl trafodaeth fanwl ar natur camdriniaeth ysbrydol.
Dywedodd yr Archesgob Cherry fod y cod ymddygiad yn deillio o argyhoeddiad diwinyddol dwfn ac o angen ymarferol. Rhaid i weinidogion ymgorffori cariad Crist yn eu holl berthnasau a bod yn ymgorfforiad o ostyngeiddrwydd, uniondeb a ffyddlondeb. Nid eu hymddygiad rhyngddyn nhw a Duw oedd yr unig agwedd, roedd yn bwysig i iechyd yr Eglwys gyfan, ac ychwanegodd, "Pan fydd y safonau hyn yn cael eu cynnal bydd ein cymunedau'n dod yn fwy diogel ac yn rhoddi bywyd."
Tyfodd y cynigion allan o adolygiad ehangach o faterion disgyblu y llynedd, a ddaeth i'r casgliad ei bod yn well dechrau o'r newydd nag adolygu'r canllawiau gweinidogol presennol. Bydd dilyn y cod yn dod yn ofyniad gweinidogaeth i glerigion ordeiniedig, ac roedd eisoes wedi'i gymeradwyo gan Fainc yr Esgobion a'r pwyllgor sefydlog. Nid oedd yr adran gyntaf sy'n cael ei thrafod heddiw yn cyffwrdd â phethau fel ymddygiad rhywiol neu uniondeb ariannol – materion a gânt eu hychwanegu maes o law, esboniodd yr Archesgob Cherry.
Cytunodd Archddiacon Llandaf, yr Hybarch Rhod Green, fod y cod newydd yn waith hanfodol ond gofynnodd pam oedd camdriniaeth ysbrydol yn cael ei diffinio fel categori ar wahân i fathau eraill o gamdriniaeth. Roedd hyn yn ymddangos yn groes i adroddiadau blaenorol yr Eglwys yng Nghymru ar gamdriniaeth.
Cytunodd Deon Tyddewi, y Gwir Barchedig Ddr Sarah Rowland Jones, gan ddweud y dylid yn amlwg barhau i wahardd pethau eraill nad oeddent yn anghyfreithlon, fel bwlio. "Mae’n teimlo’n annigonol, ac mae angen mwy o fanylion ac eglurder - ni allaf ei gefnogi fel y mae."
Leoni Oxenham (Mynwy): dywedodd fod angen y cod ymddygiad ar frys, hyd yn oed os nad oedd yn gyflawn eto. Cododd gwestiynau ynghylch sylweddau gwaharddedig a allai fod yn gyfreithlon ond yn cael eu camddefnyddio gan weinidogion.
Dadleuodd Archddiacon Cymoedd Gwent, yr Hybarch Stella Bailey (Mynwy), y gallai diffiniadau esblygu gydag amser wrth iddynt gael eu defnyddio ac anogodd y Corff Llywodraethol i beidio â gwrthod y cyfan a thrwy hynny golli golwg ar yr elfennau rhinweddol.
Cefnogodd y Parchg Andrew Lightbown (Mynwy) y safbwynt hwn, gan ddweud bod y ddogfen yn gymorth am ei bod yn cynnwys pethau heb ddiffiniad cyfreithiol fel bwlio neu gamdriniaeth ysbrydol; ac yn ychwanegu "ethos a diwylliant" i'r gyfraith. Byddai'n gamgymeriad peidio â chynnwys pethau na ellid eu "diffinio'n fforensig".
Nododd Hannah Rowan (Mynwy) fod gan yr Eglwys weithdrefnau eisoes ar gyfer camymddwyn troseddol mawr a mân bethau ond ei bod yn "colli'r canol". Canmolodd y ddogfen newydd am ei bod yn mynd i'r afael â phethau nad ydynt yn droseddol ond sy'n annigonol o safbwynt dyheadau'r Eglwys.
Dywedodd Tony Mullins (Llandaf) ei fod yn drist meddwl y gallai swyddogion yr Eglwys gyflawni pob math o gamymddygiad o fwlio i gamdriniaeth. "Ni ddylai fod angen hyn, ond rwy'n ei gefnogi am fod rhywfaint yn well na dim."
Dywedodd y Parchedig James Griffiths (Llandaf) fod yn rhaid diffinio'r cod ymddygiad mor glir â phosibl i osgoi’r posibilrwydd o gamweinyddu cyfiawnder.
Gofynnodd Deon Llandaf, y Tra Pharchedig Ddr Jason Bray, a ellid adolygu a diwygio'r cod ar ôl ei gymeradwyo heddiw, o ystyried y diffygion yr oedd llawer o aelodau wedi'u nodi.
Dywedodd Esgob Tyddewi, y Gwir Barchedig Dorrien Davies, gan siarad yn Gymraeg, ei fod yn credu bod y ddogfen yn hanfodol i iechyd a lles yr Eglwys yng Nghymru. Cytunodd â'r Canon Woollard – at bwy ddylem droi wrth ystyried y materion hyn. Mae'n sicrhau ein bod yn dilyn gweithdrefnau priodol.
Wrth ymateb i'r drafodaeth, mynnodd yr Archesgob Cherry fod angen y ddogfen ar unwaith - ac felly byddai peidio â'i phasio yn gadael esgobion ac archddiaconiaid yn waglaw wrth iddynt geisio delio â phroblemau. Roedd gan y cod ymddygiad hwn rôl hanfodol yn y gwaith o ailsefydlu diwylliant y soniodd amdano yn gynharach. Roedd yr atodiad yn cynnwys diffiniad o gamdriniaeth ysbrydol, er nad oedd wedi'i ategu yn y gyfraith.
Pasiwyd y cynnig i gymeradwyo'r cod ymddygiad newydd 60-11, gydag wyth yn ymatal.
Cadarnhau trefn gwasanaeth
Arweiniodd yr Esgob Gregory y Corff Llywodraethol trwy’r gwaith o gymeradwyo adolygiad annadleuol o wahanol litwrgïau conffyrmasiwn yn y Llyfr Gweddi Gyffredin. Pasiwyd y bil yn unfrydol ym mhob un o'r tri gorchymyn.
Cymundeb Porvoo
Roedd eglwys a eithriwyd yn ddamweiniol o Gymundeb Porvoo’r enwadau Anglicanaidd a Lutheraidd yn awr wedi ei derbyn i’r rhwydwaith. Yn ôl yr Esgob Gregory, y Cymundeb Porvoo yw’r "safon aur o ran perthnasoedd Anglicanaidd-Lutheraidd ledled y byd" ond dywedodd wrth aelodau fod Eglwys Ynysoedd Ffaro (sydd bellach yn annibynnol ar ei mam-Eglwys Denmarc), bellach eisiau cael ei chynnwys, cais y bu'n rhaid i Eglwysi sy'n aelodau presennol ei gymeradwyo. Pasiwyd y cynnig.
Sesiwn 4
Hawl i Holi
Gofynnwyd ac atebwyd cwestiynau ar litwrgi, tâl clerigion, persondai a Chronfa Twf yr Eglwys yn ystod sesiwn dydd Iau.
Gofynnodd y Parchedig Ruth Coombs (cyfetholedig) am ddiweddariad ar wneud litwrgi ac iaith yr Eglwys yn fwy cynhwysol a hygyrch i'r rhai a oedd yn niwrowahanol neu i'r rhai nad ydynt yn gyfarwydd â'r eglwys.
Wrth ymateb, dywedodd Archddiacon Margam, yr Hybarch Mark Preece fod arbenigwyr wedi cynghori nad cael testunau wedi'u saernïo'n arbennig oedd arfer gorau y comisiwn cynghori litwrgaidd sefydlog, ond yn hytrach, sicrhau mwy o gyfranogiad litwrgaidd â'r gymuned addoli gyfan. Dylai eglwysi ganolbwyntio ar ddarparu amgylcheddau synhwyraidd hygyrch a rhyngweithiadau cymdeithasol i bobl niwrowahanol, er bod y comisiwn hefyd yn edrych ar wneud iaith litwrgaidd yn fwy dealladwy i bobl nad ydynt yn mynychu'r eglwys.
Nododd yr Archddiacon Rhod Green fod cyflogau a phensiynau clerigion wedi cael eu codi yn Lloegr yn ddiweddar a gofynnodd a oedd gan Gorff y Cynrychiolwyr gynlluniau i adfer "cydraddoldeb ag Eglwys Loegr cyn gynted â phosibl" er mwyn atal clerigion Cymru rhag croesi'r ffin i ddod o hyd i "well telerau gwasanaeth".
Dywedodd yr Athro Medwin Hughes, Cadeirydd Corff y Cynrychiolwyr, fod hyd gohiriad Adolygiad Tâl Clerigion yn destun embaras ond mai’r rheswm oedd fod y Corff yn aros am ganllawiau gan gyrff rheoleiddio ynghylch ei gynllun pensiwn. Cytunodd hefyd fod yn rhaid cyflawni cydraddoldeb â chyflogau Lloegr yn gyflym.
Awgrymodd yr Archddiacon Green y gallai’r Corff osod dyddiad terfyn i'r rheoleiddiwr pensiwn i gyflymu eu hadolygiad, a gofynnodd hefyd am unrhyw gynnydd i'r cyflog gael ei ariannu gan y Corff nid yr esgobaethau.
Gofynnodd Philippa Dixey (Mynwy) a ddylai'r Eglwys yng Nghymru barhau i fod yn berchen ar bersondai a bod yn gyfrifol am eu cynnal.
Dywedodd Archddiacon Tyddewi, yr Hybarch Paul Mackness, y tro diwethaf i'r cwestiwn hwn gael ei gyflwyno yn 2012, fod gweithgor wedi dod i'r casgliad na ddylai'r Eglwys werthu cartrefi a chodi cyflogau. Roedd yn hanfodol bod clerigion yn parhau i fyw yn eu cymunedau, ac ni ellid sicrhau hyn heb gael tai ynghlwm wrth eiddo'r eglwys. Byddai hefyd yn cymhlethu’r gallu i anfon clerigion i ardaloedd lle mae prisiau tai yn uchel, meddai. Roedd y fainc wedi pennu safonau ar gyfer persondai ledled Cymru, a byddai'r unffurfiaeth hon yn mynd ar goll pe bai'n rhaid i glerigion drefnu eu tai eu hunain.
Dywedodd Ms Dixey ei bod yn cytuno â phwyntiau'r Archddiacon, ond nododd y canfyddiad o weld ficeriaid yn manteisio ar gael byw mewn cartrefi mawr tra bod yr Eglwys yn haeru ei bod yn dlawd.
Gofynnodd Barney Hawthorne (Llandaf) pa fetrigau gwrthrychol oedd yn cael eu defnyddio i asesu prosiectau a dalwyd amdanynt gan Gronfa Twf yr Eglwys, ac a ellid cyhoeddi’r cyfryw waith monitro.
Rhaid i bob cais i'r gronfa gynnwys gwaith monitro - ansoddol a meintiol, atebodd yr Esgob John, er bod y metrigau a ddefnyddiwyd yn amrywio'n fawr. Roedd rheolwr prosiect yn ofynnol ar gyfer pob prosiect graddfa fwy, a gallai rannu'r hyn a ddysgwyd â gweddill y dalaith.
Gofynnodd Robert Charlton (Abertawe ac Aberhonddu) a oedd unrhyw ddeialog barhaus gyda Llywodraeth Cymru a rhanddeiliaid eraill flwyddyn yn ddiweddarach ar ôl yr uwchgynhadledd afonydd a gynhaliwyd gan yr Eglwys.
Dywedodd yr Archesgob Cherry fod yr uwchgynhadledd wedi helpu i ganolbwyntio sylw ar afonydd ac amlygu atebion, ond y llywodraeth nid yr Eglwys oedd i fwrw ymlaen â'r gwaith hwnnw.
Nododd Raju Shrestha (cyfetholedig) ymchwil Cymdeithas y Beibl ar yr hyn a elwir yn Quiet Revival, a gofynnodd pa rôl y gallai'r Corff Llywodraethol ei chyflawni wrth ymgysylltu â'r cyfle newydd hwn ar gyfer bywyd, twf a thrawsnewid.
Dywedodd yr Archesgob Cherry fod cryn drafod ynghylch y Quiet Revival, er y byddai pawb yn dathlu arwyddion o dwf. Roedd Cronfa Twf yr Eglwys yn dystiolaeth o ymrwymiad yr Eglwys i adnewyddiad, ac anogodd aelodau i ymgysylltu â'r Gronfa a dychwelyd i'w meysydd cenhadaeth eu hunain gyda straeon o obaith a hyder newydd.
Gofynnodd Mr Shrestha hefyd a oedd yr Eglwys yn ceisio cysylltu â chymunedau amrywiol yng Nghymru, y tu hwnt i'r cymunedau Saesneg neu Gymraeg sy'n cael eu cynrychioli eisoes.
Dywedodd yr Archesgob Cherry fod hyn yn rhywbeth nad oedd yr Eglwys yn ei wneud yn dda ar hyn o bryd, er bod Padarn Sant yn canolbwyntio ar y mater.
Gofynnodd Monika Prabhakar (cyfetholedig) sut roedd yr Eglwys yn bod yn "broffwydol mewn gwlad sy'n newid lle mae trafodaeth wleidyddol, moesoldeb a diwylliant yn amrywio’n sydyn".
Dywedodd yr Archesgob Cherry fod tystiolaeth broffwydol yn rhan hanfodol o alwad yr Eglwys, ond nad dim ond datgan gwirionedd ydoedd ond cyfeirio eraill at gariad Duw yn y modd yr ydym yn byw ein bywydau. Roedd yr esgobion wedi gwrthwynebu marw â chymorth yn ddiweddar ac wedi siarad am y Dwyrain Canol a newid hinsawdd - ond roedd yn rhaid i'r Eglwys ennill yr hawl i siarad yn y sgwâr cyhoeddus, nid ei gymryd yn ganiataol.
Dywedodd Della Nelson (Llandaf) fod Crist wedi cael ei "ddisodli" o fod yn ganolbwynt yr Eglwys gan "agendâu estron sydd wedi lleihau ein cryfder ac wedi dwyn oddi wrthym weledigaeth genedlaethol ar gyfer efengylu". Sut gall yr Eglwys adfer Crist i'w le cyfiawn?
Yn ei hymateb, dywedodd yr Archesgob Cherry ei bod yn cytuno bod yn rhaid i Grist fod yng nghanol popeth yr oedd ac y mae’r Eglwys yn ei wneud, ac os oedd aelodau'n credu bod yr Eglwys wedi cael ei dargyfeirio o'r alwad hon rhaid iddynt nodi sut y gellir trafod hynny. Soniodd am yr amrywiaeth eang o agendâu allanol a allai dynnu sylw Cristnogion oddi wrth eu galwad hanfodol, a galwodd ar i bawb fod yn "wyliadwrus".
Adroddiad Corff y Cynrychiolwyr
Archwiliwyd rôl Corff y Cynrychiolwyr yn sgil ymddeoliad y cyn-Archesgob Andy John yn ystod dadl ar adroddiad y cyfryw gorff. I gychwyn, aeth yr Athro Hughes, Cadeirydd Corff y Cynrychiolwyr, drwy uchafbwyntiau'r adroddiad. Roedd incwm y gronfa gyffredinol yn £21.3 miliwn a'r gwariant yn £24.2 miliwn, ond cafodd y diffyg gweithredol bach hwn ei wrthbwyso gan enillion buddsoddi o £64.7 miliwn. Cynyddodd buddsoddiadau'r Eglwys 9% i gyfanswm o £739 miliwn: "Roedd hi'n flwyddyn dda," meddai. Mae cyfanswm cronfeydd wrth gefn Corff y Cynrychiolwyr i wasanaethu'r eglwys wedi cyrraedd £927 miliwn. Mae'r cyllid mewn sefyllfa dda. Mae gofal a stiwardiaeth yn cael eu harfer.
Treuliodd y Corff lawer o amser yn ei gyfarfod ym mis Mehefin hefyd yn trafod y sefyllfa yn Esgobaeth Bangor, ychwanegodd yr Athro Hughes. "Roedd hwn yn gyfarfod anodd iawn," meddai. Mae'n ymwybodol iawn o'r boen a theimladau pobl yng nghyd-destun y cyfarfod hwn.
"Rwy'n clywed y boen, rwy'n clywed y pryder, ac yn clywed y galar oedd yn gysylltiedig â'r hyn ddigwyddodd ym Mangor." Roedd rhai wedi gofyn pam oedd Corff y Cynrychiolwyr yn cymryd rhan yn argyfwng Bangor, meddai, ac yn ei gyhuddo o fynd y tu hwnt i'w gylch gorchwyl. Ond roedd y Corff yn gyfrifol o dan gyfraith elusennau i wylio dros ei gyllid, ac roedd ei drafodaethau ar Fangor yn ymwneud â'i ddyletswydd fel ymddiriedolwr yn unig - rheolaethau llywodraethu a chyllid, diogelu a goruchwylio. "Rydyn ni'n galaru gydag Esgobaeth Bangor a'i chadeirlan," meddai'r Athro Hughes, a mynnodd nad cosb oedd mesurau'r Corff ond mai cefnogi ac anelu at adferiad oeddynt.
Roedd y Corff hefyd wedi cymeradwyo tâl a chyflogau ar gyfer 2026, ond nododd yr Athro Hughes fod y penderfyniad hwn wedi'i wneud cyn i Eglwys Loegr godi cyflogau. Byddai cyfateb lefel newydd Eglwys Loegr yn gofyn am gynnydd o 12%, ond dylid ystyried hyn o ddifrif, meddai. Hyd yn hyn mae Cronfa Twf yr Eglwys wedi cymeradwyo 11 cais haen un (o dan £10,000) a 10 cais haen dau (dros £10,000). Roedd dros 25% o'r gronfa wedi ei dalu hyd yn hyn.
Cytunodd y Corff i gefnogi cynllun caffael ynni gwyrdd ar y cyd anorfodol gan ddefnyddio pŵer prynu ar y cyd ein heglwysi i brynu trydan a nwy gwyrdd am brisiau cystadleuol, gan alluogi Ardaloedd Cenhadaeth a Gweinidogaeth i gyrraedd eu targedau Sero Net ac, mewn rhai achosion, i leihau costau.
Cyfeiriodd at y buddsoddiadau yng ngwaith yr esgobaethau gan gynnwys y Gronfa Cadernid Strategol a Chronfa Twf yr Eglwys, a oedd hyd yn hyn wedi dyrannu dros chwarter o gyfanswm ei chyllideb.
Gan siarad yn Gymraeg, dywedodd fod llawer wedi'i ddweud am fuddsoddi, ond nad oedd gwell buddsoddiad na chlywed llais Crist yn ein cymunedau. Nid oedd unrhyw fuddsoddiad gwell na gallu adeiladu Teyrnas Crist trwy brosiectau o'r fath.
Cafwyd sgyrsiau anodd yn ddiweddar ond roedd Crist yn dal i weithio o fewn yr Eglwys yng Nghymru, meddai'r Athro Hughes.
Nododd yr Archddiacon Stella Bailey (Mynwy), mai dim ond fymryn dros yr isafswm cyflog oedd cyflogau curadon (o'i fesur fel cyflog blynyddol). O ystyried bod clerigion yn gweithio mwy na 40 awr yr wythnos, roedd hi'n credu bod y cyflog mewn termau real bellach yn is na'r isafswm cyflog. Mae’n wir fod cartref yn cael ei ddarparu i glerigion a rhywfaint o incwm o ffioedd, ond roedd hi'n ofni y byddai hyn yn atal pobl ifanc o'r alwedigaeth yn sgil ofnau ariannol. "Dydyn ni ddim eisiau cam-fanteisio ar ein clerigion dosbarth gweithiol."
Yna cynigiodd y Canon Richard Wood (Bangor) welliant a fyddai'n cyfarwyddo'r pwyllgor sefydlog a'r Corff i fyfyrio ar eu cyfarfod ym mis Mehefin a sut roedd datganiad a gyhoeddwyd yn gytûn ar ôl y cyfarfod hwnnw "yn gallu peri ymddeoliad disyfyd yr Archesgob". Nid oedd yn beirniadu popeth yn natganiad y Corff ac roedd yn ddiolchgar am y gefnogaeth a'r craffu a gynigiwyd ganddynt i Gadeirlan Bangor gan fod angen gweithredu. Fodd bynnag, roedd eisiau ymchwilio i’r awdurdod a oedd gan Gorff y Cynrychiolwyr wrth gyhoeddi eu datganiad, yn enwedig o ystyried nad ymgynghorwyd â phwyllgor sefydlog y Corff Llywodraethol. Beirniadodd hefyd benderfyniad Corff y Cynrychiolwyr i ofyn i'w holl aelodau o Esgobaeth Bangor adael yr ystafell yn ystod eu trafodaethau.
"Ymddengys fod awydd i siarad mewn ymateb i benawdau yn y cyfryngau, yn hytrach na chymryd cyngor a dirnad llais Duw yn y mater." Roedd galw ar yr Archesgob Andy i ymddiswyddo yn ymdebygu i fenthyciad anffodus o ddiwylliant anfaddeugar byd busnes seciwlar. Pam na chafodd ei ddal i gyfrif trwy weithdrefnau disgyblu arferol, gofynnodd y Canon Richard Wood? "Nid Corff y Cynrychiolwyr yw’r Eglwys yng Nghymru". I orffen, meddai "Nid yw’n awdurdod ar ddisgyblu nac yn ddirnadwr ar swyddi gweinidogol yr Eglwys."
Roedd y Parchedig Kevin Ellis (Bangor) yn cefnogi'r gwelliant, ac yn dadlau bod datganiad Corff y Cynrychiolwyr ym mis Mehefin wedi condemnio'n anfwriadol bob gweinidogaeth oedd yn cael ei wneud yn yr esgobaeth, yn cynnwys llawer a oedd yn dda.
Dywedodd yr Archddiacon Cenhadol yn Esgobaeth Tyddewi, yr Hybarch Mones Farah, fod yn rhaid i'r Eglwys ddarganfod a oedd gweinyddiaeth neu gyllid yn cael blaenoriaeth dros genhadaeth ac ysbrydolrwydd. Nid oedd beio'r Archesgob am bopeth a aeth o'i le ym Mangor yn "ymateb Cristnogol".
Roedd Heather Payne (Llandaf) yn meddwl tybed ai cenhadaeth oedd yn gyrru arian yn yr Eglwys yng Nghymru, neu i'r gwrthwyneb. Yn rhy aml roedd Corff y Cynrychiolwyr yn gwneud penderfyniadau mawr ac yna’n troi at y Corff Llywodraethol yn ddiweddarach am eu cymeradwyaeth barod. Eto, roedd hi'n gwybod bod aelodau Corff y Cynrychiolwyr wedi bod yn ofalus i weithredu o fewn eu rôl fel ymddiriedolwyr yn unig, ac roedd yn gwrthwynebu'r gwelliant.
Cefnogodd Esgob Llandaf, y Gwir Barchedig Mary Stallard y cynnig, nid fel "beirniadaeth ond gwahoddiad" i fyfyrio. Dylai pob lefel o'r Eglwys feddwl am ei phenderfyniadau a'i defnydd o bŵer. "I mi, mae hyn yn teimlo fel rhan o'r alwad i'r gwaith caled hwnnw o edifeirwch."
Yna pleidleisiodd y Corff Llywodraethol 61-20 (gyda chwech yn ymatal) i fabwysiadu'r gwelliant.
Wrth ymateb i'r ddadl, cytunodd yr Athro Hughes bod myfyrio bob amser yn ddefnyddiol ond meddai eto fod Corff y Cynrychiolwyr wedi gwneud yr hyn oedd yn rhaid iddynt yn eu swyddogaeth fel ymddiriedolwyr. Dylai eraill, gan gynnwys Y Fainc, hefyd fyfyrio ar eu sefyllfa hwythau yn yr argyfwng "i wneud yn siŵr na fydd hyn byth, byth yn digwydd eto".
Pasiwyd y cynnig diwygiedig i dderbyn yr adroddiad 82-3 gyda phedwar yn ymatal.
Cynnig aelodau preifat
Cefnogodd aelodau’r bwriad i ailagor y setliad ariannol ar gostau gweinidogaeth ar ôl i aelodau preifat roi cynnig gerbron i archwilio cynyddu cyfraniad Corff y Cynrychiolwyr. Gofynnodd cynnig yr Archddiacon Farah i Gorff y Cynrychiolwyr gynnal dadansoddiad o godi ei daliadau yn ôl i'r lefelau cyn 2005. Dywedodd yr Archddiacon Farah fod ei gynnig wedi cael ei basio'n unfrydol yn ei gynhadledd esgobaethol, gan fod y rhan fwyaf o ardaloedd gweinidogaeth yn ei chael hi'n amhosibl talu eu cyfraniadau gweinidogaeth. "Nid ydym yn gofyn am chwyldro," meddai, "ond cais am eglurder." Soniodd am "ymosodiad deuol" yn yr Eglwys, trwy Gronfa Twf yr Eglwys a gweinidogaeth leol trwy eglwysi traddodiadol. Gofynnodd yn daer ar i’r Eglwys "roi cynnig arall" i eglwysi lleol yn hytrach na chymryd yn ganiataol na allent ddychwelyd i dwf.
Roedd esgobaethau yn "griddfan" dan straen cyfyngiadau ariannol tra bod ardaloedd gweinidogaeth yn llosgi trwy eu cronfeydd wrth gefn i gadw'r goleuadau ymlaen ac roedd niferoedd clerigion cyflogedig yn is nag erioed o'r blaen. Mewn cyferbyniad â hyn, roedd cyllid Corff y Cynrychiolwyr mewn cyflwr gwych, nododd yr Archddiacon Farah. "Mae gennym swm syfrdanol o adnoddau - rydyn ni'n Eglwys gyfoethog iawn." Roedd digonedd yn y canol, ond prinder ar yr ymylon. "Ni all yr anghydbwysedd hwn barhau."
Atgoffodd yr aelodau o adroddiad Rowe-Beddoe yn 2005, a dorrodd gyfran Corff y Cynrychiolwyr o gostau gweinidogaeth leol a gosod beichiau trymach ar esgobaethau a phlwyfi. Efallai fod hyn yn angenrheidiol ar y pryd, ond mae'r "hadau a blannwyd bryd hynny bellach wedi cynaeafu ffrwythau chwerw", meddai. Ers hynny, mae presenoldeb ar y Sul wedi lleihau yn raddol ac mae cyfraniadau cynulleidfaol wedi nychu, hyd yn oed cyn i'r pandemig ysgogi'r argyfwng presennol.
O ganlyniad, roedd clerigion yn poeni am oroesi’n ariannol ac yng ngafael pryder am ddirywiad, mae morâl yn isel a chydberthnasau dan straen, meddai'r Archddiacon Farah. "Mae rhywbeth sylfaenol wedi mynd o'i le - nawr yw'r amser i weithredu."
Wrth eilio'r cynnig, dywedodd Nigel Evans (Tyddewi) fod yn rhaid i'r Eglwys gydnabod ei bod "mewn argyfwng" o ran presenoldeb a chyllid. Beth bynnag fydd y pwnc ar agenda’r eglwys, bydd y sgwrs bob amser yn dod yn ôl at ddiffyg arian, gan olygu mai prin yw’r amser a’r adnoddau i gyflawni cenhadaeth. "Rydyn ni'n gwneud pethau ar geiniog a dimai, gyda’r waliau’n plicio a bwcedi yn dal dŵr o dyllau’n y to," meddai. Roedd y sefyllfa yn anghynaliadwy ac “mae amser yn prinhau i weithredu".
Trosglwyddodd y Parchedig Annabel Elletson (Abertawe ac Aberhonddu) neges gan gyngor ardal ei gweinidogaeth, a oedd yn gofyn am hawl i beidio â thalu cyfran y plwyf yn llawn er mwyn rhyddhau arian i gefnogi rhai "mentrau cenhadol isel iawn o ran cost ond effeithiol".
Dywedodd y Deon Rowland Jones fod yr Eglwys yn cael trafferth oherwydd bod eglwysi lleol yn gorfod talu tua dwy ran o dair o gost y weinidogaeth, tra’r arferai fod oddeutu traean y gost. Cofiodd sut roedd yr argyfwng wedi dechrau yn yr 1990au, gydag ofn gwirioneddol na allai Corff y Cynrychiolwyr fodloni rhwymedigaethau pensiwn. Arweiniodd hyn at doriadau i niferoedd y clerigion a setliad Rowe-Beddoe, ond roedd wedi arwain at rai "canlyniadau anfwriadol," meddai Dr Rowland Jones. Rhaid i ymddiriedolwyr Corff y Cynrychiolwyr fod yn “ddewr" yn eu ffordd o ddirnad eu cyfrifoldebau, ychwanegodd; roedd unrhyw beth a gollwyd o'r fantolen mewn gwirionedd yn "fuddsoddiad" yn amcan cyffredin yr Eglwys gyfan.
Gan siarad yn Gymraeg, dywedodd yr Esgob Dorrien: Bydd y rhai ohonom â chof da a all gofio’n ôl i adroddiad Rowe-Beddoe yn gwerthfawrogi pam mae'r cynnig hwn wedi'i gyflwyno. Fe'i trafodwyd yng Nghynhadledd yr Esgobaeth yn Nhyddewi y llynedd. Mae angen i ni gael trafodaeth glir am y cynnig.
Gan droi i’r Saesneg, meddai: Roedd yr amser wedi dod i adolygu setliad 2005, a fyddai'n helpu'r Eglwys i symud tuag at "adnewyddu, adfywio, adfer ac atgyfodi". Gan ddyfynnu Churchill, dywedodd: "Give us the tools and we will finish the job".
Aeth yr Esgob Gregory ati i amddiffyn gwaith caled Corff y Cynrychiolwyr yn cefnogi'r Eglwys. Roedden nhw wedi ariannu clerigion yn ystod Covid pan oedd eglwysi ‘yn ansymudol’, a thalu costau pensiynau clerigion. Roedden nhw hefyd wedi dyfeisio'r gwahanol gronfeydd efengylu y mae'r Eglwys gyfan bellach yn eu mwynhau. Ond cytunodd â'r Esgob Dorrien - nid oedd yn deg bod yn rhaid i'w gynulleidfaoedd ysgwyddo y rhan fwyaf o gostau’r weinidogaeth eu hunain. Pan gafodd ei ordeinio gyntaf ym 1983, byddai Corff y Cynrychiolwyr yn talu 79c ym mhob punt o gyflogau clerigion. Gostyngodd hynny i 42c diolch i Rowe-Beddoe, ond dim ond 19c fyddai'r flwyddyn nesaf. Dim ond tair blynedd o arian oedd gan rai o'i eglwysi yn weddill, tra bod llawer o glerigion yn methu cysgu yn poeni sut gallan nhw dalu eu cyfran. Roedd ardaloedd cenhadaeth yn tynhau eu gwregysau, tra bod adnoddau Corff y Cynrychiolwyr yn parhau i dyfu. Cefnogodd y cynnig cymedrol, gyda’r bwriad o agor sgwrs.
Dywedodd yr Athro Hughes ei fod yn cefnogi'r cynnig yn llawn. "Mae angen y cyfle i roi popeth ar y bwrdd." Croesawodd y cyfle i wrando'n ofalus ar draws y dalaith, fel y gallent gyda'i gilydd adeiladu model gwell gyda gonestrwydd am gostau a manteision gwahanol opsiynau. "Rwy'n clywed y gofid, y pryder, y boen ar draws y dalaith. Nawr yw'r amser i gael y sgwrs honno."
Dywedodd yr Esgob John fod clerigion yn ei esgobaeth yn gweithio'n ddi-baid: "Rydyn ni'n gwbl dlawd". Rhaid i eglwysi na fyddai byth yn sicrhau grantiau o'r Gronfa Twf neu’n dod o hyd i ffynonellau incwm "entrepreneuraidd" arloesol gael cefnogaeth, meddai. Gallai Corff y Cynrychiolwyr ymddiried yng nghlerigion yr Eglwys nawr rhag gwastraffu unrhyw arian ychwanegol.
Dywedodd Sue Rivers (Llandaf) nad oedd gan wirfoddolwyr yn ei hardal weinidogaeth yr egni i ysgrifennu ceisiadau am grantiau mwyach a'u bod yn dibynnu ar ffeiriau sborion i gadw'r goleuadau ymlaen, ond eu bod ar yr un pryd yn clywed bod gan Gorff y Cynrychiolwyr filiynau o bunnoedd. "Mae rhywbeth wedi mynd o'i le."
Soniodd Archddiacon Meirionnydd, yr Hybarch Robert Townsend (Bangor), am yr her o gadw adeiladau a mynwentydd, a oedd yn faen llog o amgylch gwddf ardal y weinidogaeth lawn gymaint ag y mae cyfran y plwyf.
Roedd Mr Thomas yn cefnogi'r cynnig, ond nododd fod gan Anglicaniaid waith i'w wneud i dyfu diwylliant o roi yn hael o gymharu ag enwadau eraill. "Os yw arian yn dynn yma, mae'n dynnach mewn gwledydd eraill."
Gorffennodd yr Archddiacon Farah y ddadl gyda’r her: "Pam fyddai Duw yn rhoi mwy o geiniogau i'r Eglwys yng Nghymru gan bobl leol os ydym yn eistedd ar gymaint," meddai. Cafodd y cynnig ei basio.
Sesiwn 5
Perthnasoedd o'r un rhyw
Dechreuodd sgwrs newydd ar berthnasoedd o'r un rhyw ddydd Gwener, wrth i aelodau Corff y Cynrychiolwyr rannu eu meddyliau yn onest ar y bendithion hynny yr oedd eu cyfnod ar fin dod i ben, a beth ddylai'r Eglwys ei wneud nesaf.
Agorodd Esgob Llandaf, y Gwir Barchedig Mary Stallard, y sesiwn drwy ddweud wrth yr aelodau fod hyn yn ymwneud â'r "Eglwys yr ydym am fod". Byddai'r bendithion dros dro a gymeradwywyd ym mis Hydref 2021 yn dod i ben fis Medi nesaf. Opsiwn un oedd gwneud dim a chaniatáu i'r litwrgi ddod i ben; byddai opsiwn dau yn gwneud y bendithion yn barhaol, a byddai opsiwn tri yn mynd ymhellach ac agor priodas i bob cwpl. Roedd hi hefyd yn sôn am syniadau mwy radical a ddaeth o ymgynghoriadau esgobaethol, megis dod â rôl yr Eglwys i ben o ran darparu priodasau cyfreithiol i unrhyw un, gan ddarparu bendithion yn unig yn eu lle. Ni fyddai unrhyw benderfyniadau yn cael eu gwneud heddiw, yn hytrach byddai’n gyfle i gael sgwrs fwy parchus, a hynny mewn ysbryd o faddeuant.
Dywedodd y Deon Ian Black y byddai dileu’r bendithion yn llwyr y tu hwnt i amgyffred. Rhaid i'r Eglwys wneud y ddarpariaeth hon yn barhaol, a mynd yr holl ffordd i briodas o'r un rhyw. Roedd priodas wedi newid o'r blaen, o fod yn drafodiad patriarchaidd rhwng dynion o eiddo, felly beth am ei ehangu eto i gynnwys cyplau hoyw?
Dywedodd Isaac Olding (Abertawe ac Aberhonddu) na ddylai'r Eglwys ildio i ddiwylliant seciwlar na dysgeidiaeth ffug. Roedd rhyddid i atgenhedlu (sy’n fiolegol amhosibl i gyplau o'r un rhyw) wrth wraidd priodas, ac felly rhaid i'r Eglwys blygu i'r ysgrythur a pheidio ag ailddiffinio'r hyn sy'n cyfrif fel pechod.
Siaradodd Lacey Jones (cyfetholedig) am Dduw o gariad radical a chynhwysol, y mae ei bresenoldeb yn amlwg mewn perthnasoedd cariadus o'r un rhyw. Roedd hi'n cefnogi opsiwn tri.
Gofynnodd y Parchedig Jim Griffiths (cyfetholedig) am y niferoedd a oedd wedi derbyn bendithion o'r un rhyw, ac a oedd hyn wedi dod ar draul peryglu undod yr Eglwys. Allwn ni ddim cytuno i anghytuno gan fod hyn mewn gwirionedd yn fater o awdurdod yr ysgrythur. Rhybuddiodd fod pob enwad arall a oedd wedi mabwysiadu priodas o'r un rhyw wedi gweld dirywiad yn cyflymu.
Dywedodd y Parchedig Robert Moore (Tyddewi) fod cael ei briodas sifil wedi'i bendithio yn gynharach eleni yn "foment o ras dirfawr a chynhwysiant dwfn". Ond nid priodas oedd bendith, ac roedd yn ysu i'r Eglwys ddathlu priodasau sacramentaidd o'r un rhyw fel rhai cwbl sanctaidd (gan amddiffyn cydwybod y rhai nad oeddent yn gallu cytuno).
Siaradodd y Parchedig Andrew Lightbown (Mynwy) yn angerddol am ei brofiad teuluol ei hun o bobl sy'n cael eu tagu gan euogrwydd, dibyniaeth a hyd yn oed marwolaeth gynamserol oherwydd nad oedd modd cadarnhau eu rhywioldeb. "Allwch chi ddim ffugio cydraddoldeb - allwch chi ddim bod ychydig yn gyfartal." Pe na bai'r Eglwys yn cyflawni cydraddoldeb priodas yn llawn, byddai'n "Eglwys bechadurus iawn".
Dywedodd Archddiacon Llanelwy, yr Hybarch Andy Grimwood, ei fod yn falch o ymgysylltiad yr Eglwys ar hyn ac wedi ei boeni gan y bendithion, a oedd wedi achosi i glerigion ac aelodau ffyddlon adael yr Eglwys. Roedd yn flin y byddai ei Eglwys yn ystyried herio "dysgeidiaeth glir yr Arglwydd Iesu Grist" a fyddai'n ein torri i ffwrdd oddi wrth yr Eglwys apostolaidd fyd-eang.
Roedd Ms Coombs wedi gwybod beth oedd bod wedi'i gwahardd o briodas eglwysig ac wedi gorfod cytuno i fendith oherwydd ei bod wedi ysgaru. Roedd hi'n gwerthfawrogi’r boen i'r rhai nad allent gael priodas gyfartal, ond o leiaf roedd yn rhaid cadw'r bendithion, dadleuodd.
Roedd Archddiacon Caerfyrddin, yr Hybarch Matthew Hill (Tyddewi), yn cefnogi symud i briodas lawn o'r un rhyw, ond roedd yn cydnabod os na ellid sicrhau cydsyniad y byddai'n rhaid i rai pobl adael yr Eglwys.
Roedd y Parchedig Matt Davis (Mynwy) mewn tîm o glerigion â safbwyntiau cymysg, tra bod ei gynulleidfa yn gyfforddus yn bennaf gydag ef yn cynnal bendithion. Mae’n wir y gallai priodas o'r un rhyw ddychryn rhai, ond nid cynnal status quo anghyfiawn i dawelu’r traddodiadol pryderus oedd y ffordd ymlaen. "Mae angen dewrder – helpwch ni i fynd i'r afael â'r materion hyn mewn ffordd agored."
Dywedodd y Parchedig Melanie Prince (Tyddewi) fod pobl draddodiadol fel hi hefyd wedi profi poen: roedd gwylio'r Corff Llywodraethol yn 2021 yn cymeradwyo'r bendithion "yn teimlo fel bod y gwaelod yn disgyn allan o fy myd," meddai. Nid oedd unrhyw ffrwyth da wedi dod o hyn: roedd hi'n gwybod am 11 o glerigion a oedd wedi gadael yr Eglwys yn sgil y penderfyniad hwnnw, ac eglwysi eraill a oedd wedi colli hanner eu cynulleidfaoedd.
Soniodd y Parchedig Ian Yemm (Llandaf) am ei daith hir o'r offeiriadaeth Gatholig (lle cyfarfu â'r un sydd bellach yn ŵr iddo) hyd at ei ordeinio yn yr Eglwys yng Nghymru yn 2020. "Mae'n lle gwych i fod yn offeiriad hoyw," meddai, ac roedd yn gobeithio am briodas hoyw yn yr eglwys yn fuan.
Dywedodd yr Archddiacon Farah ei bod yn gamgymeriad yn 2021 i gamu ymlaen i fendithion heb benderfynu yn gyntaf ar y gyrchfan derfynol. Ni all Cristnogion ddewis beth a phwy maen nhw'n ei garu – rhaid iddyn nhw garu pobl LHDT a gair Duw. Cefnogodd opsiwn dau fel yr un a fyddai’n achosi'r anhawster lleiaf.
Roedd y Parchedig Ruth Rowan (cyfetholedig) yn teimlo bod hyn yn “ymosodiad” ar ei pherthynas o'r un rhyw. Roedd hi a'i phartner yn credu'n ddwfn eu bod wedi cael eu galw gan Dduw i fod yn briod â'i gilydd, ac i aros yn yr Eglwys yng Nghymru. "Oes gennych chi'r dewrder i ganiatáu i ni ddilyn yr hyn y mae Duw yn gofyn i ni?"
Roedd yr Archddiacon Green yn gweld y ddau bersbectif yn "gydlynol a chymhellol"; roedd trywydd yr efengyl tuag at gynhwysiant radical, ond roedd Iesu ei hun wedi dyfynnu diffiniad Genesis o briodas un dyn ac un fenyw. Roedd yn "nerfus o'r Piwritaniaid ar y ddwy ochr", a oedd yn gresynu wrth eu gwrthwynebwyr fel naill ai pobl gul neu hereticiaid ac roedd yntau o blaid cyfaddawdu. Roedd opsiwn dau yn golygu "does neb yn cael popeth maen nhw eisiau a does neb yn gorfod gadael".
Dywedodd Ms Nelson fod yr Eglwys yn gweithredu’n frysiog heb ystyried unrhyw ddata am sut roedd yr arbrawf bendithion wedi mynd. Gofynnodd am bedwerydd opsiwn - estyn yr arbrawf. Rhaid i'r Eglwys gydnabod yn ostyngedig mai Duw oedd yr awdurdod olaf ar briodas, ac roedd wedi datgan yn yr ysgrythur beth oedd priodas.
Dadleuodd Archddiacon Wrecsam, yr Hybarch Dr Hayley Matthews (Llanelwy) y gellid defnyddio'r Beibl i ddweud beth bynnag yr oeddech chi ei eisiau, ac efallai na fydd ei waharddiadau yn berthnasol i'r Eglwys heddiw. Roedd Iesu bob amser wedi ei harwain at "gynhwysiant, cynhwysiant, cynhwysiant" - felly roedd yn cefnogi opsiwn tri.
Cododd Mr Thomas y pryder o undod eglwysig, a oedd yn flaenoriaeth ddofn i Iesu. "Dydw i ddim yn argyhoeddedig y byddai pleidlais 51-49, neu hyd yn oed 70-30, yn cynrychioli ein bod wedi cyrraedd meddwl cyffredin."
Gofynnodd Hannah Wilkinson (Tyddewi) a allai Eglwys sy'n cynnig bendithion neu briodas o'r un rhyw fod yn ddiogel i Gristnogion o'r un rhyw a alwyd i ystâd ddi-briod. Roedd hi'n cefnogi gadael i'r bendithion ddod i ben.
Anogodd y Canon Rana Khan (Abertawe ac Aberhonddu) yr esgobion i ymgynghori ag esgobaethau eraill ar draws y Cymundeb Anglicanaidd i weld sut y byddai penderfyniad ar fendithion o'r un rhyw yn effeithio arnynt dramor.
Dywedodd Hannah Rowan (Mynwy) nad oedd hi wedi gweld y drafodaeth yn "ddiogel o gwbl" i bobl fel hi. Roedd cael ei gwrthod o "sacrament" priodas yn ei brifo'n ddwfn ac roedd y bendithion yn "hynod annigonol". Os oedd y Corff Llywodraethol yn meddwl ei bod hi'n un o "gamgymeriadau Duw" dylent fod yn ddewr yn eu hargyhoeddiadau i ddiddymu'r bendithion, yn hytrach na chefnogi cyfaddawd llwfr o fendithion heb briodas. "Nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr yn ddiwinyddol - rydyn ni naill ai'n bendithio rhywbeth oherwydd ei fod yn dda neu ddim."
Dywedodd y Canon John Connell (Mynwy) fod bendithio cyplau o'r un rhyw ymhlith breintiau mwyaf ei weinidogaeth. Cefnogodd opsiwn tri.
Yna treuliodd yr aelodau amser mewn grwpiau bach yn trafod y materion hyn ymhellach.
Sesiwn 6
Cofleidio'r Dwyrain Canol
A wnaiff yr Eglwys yng Nghymru ymateb i'r alwad am undod gan Gristnogion sy'n dioddef ym Mhalesteina? Dyna oedd y cwestiwn a ofynnwyd mewn cyflwyniad gan Jamie Eyre, prif weithredwr Embrace the Middle East, elusen eciwmenaidd sy'n mynd i'r afael â thlodi ac anghyfiawnder yn yr Aifft, Irac, Libanus, Syria, Israel a Phalesteina. "Ni all neb beidio â chael ei symud gan y dinistr ofnadwy sy'n cael ei arllwys ar Gaza," meddai'r Archesgob Cherry wrth iddi gyflwyno Mr Eyre, yn enwedig o ystyried y lleiafrifoedd Cristnogol bach "sy'n dal ati yn erbyn pob disgwyl yn erbyn y bygythiadau sy'n eu hamgylchynu".
Roedd Embrace wedi bod yn cydweithio â Christnogion y Dwyrain Canol ers 170 mlynedd, meddai Mr Eyre, ond roedd wedi derbyn geiriau gan frodyr a chwiorydd yn Gaza, Jerwsalem, Ramallah a Bethlehem, llefydd yr oedd yn arfer ymweld â nhw'n rheolaidd cyn y rhyfel. Roedd ganddo ffrindiau yn cysgodi rhag cyrchoedd awyr mewn eglwysi neu'n gweithio yn yr ysbyty Cristnogol yn Gaza. "Mae Gaza yn drychineb dynol - dwi heb weld dim byd tebyg," meddai. Ac eto synnodd at y modd roedd gras Duw ar waith ymhlith Cristnogion yr oedd yn eu hadnabod yno.
Roedd hil-laddiad yn derm cyfreithiol dadleuol ac yn gallu tynnu sylw oddi wrth y gwir fater, meddai Mr Eyre. Beth bynnag, roedd y rhyfel yn arswyd na ellir ei ddychmygu i boblogaeth sifil ddiniwed.
Diolchodd i'r Archesgob ac eraill am ychwanegu eu henwau at lythyr agored pwerus gan arweinwyr Eglwysi’r DU, am wrthod troi eu golygon o’r sefyllfa. Y tu hwnt i Gaza, roedd rhyddid Palestina yn cael ei lleihau ar y Lan Orllewinol hefyd o dan lywodraeth asgell dde Israel, trwy fannau rheoli a chipio tir. "Mae'r ateb o gael dwy wladwriaeth yn mynd yn fwy o rith," meddai. Y cyfan yr oedd Cristnogion Palestina eisiau oedd hawliau cyfartal o dan y gyfraith, i beidio â chael eu hanghofio gan yr Eglwys fyd-eang gan eu bod yn aros er gwaethaf llawer o galedi yn y man y ganwyd y ffydd. "Beth ydych chi am ei wneud?" gofynnodd. "A ydych chi am ymateb i'n brodyr a'n chwiorydd a'u galwad i gael eu clywed?"
Anogodd Dr Sarah Rowland Jones aelodau i ysgrifennu at eu ASau yn mynnu bod pwysau’n cael ei roi ar y Swyddfa Dramor i siarad. Adleisiodd Mr Eyre hyn, gan ddweud bod anfon llythyrau wedi ei helpu i gael ei dîm wedi eu cynnwys mewn cyfarfodydd â swyddogion allweddol y Swyddfa Dramor.
Gofynnodd y Canon Wood sut y gallai Cristnogion siarad â phobl Israel i roi pwysau ar eu llywodraeth. Roedd llawer o brotestiadau yn Gaza, gan gynnwys teuluoedd y gwystlon a milwyr wrth gefn yn gwrthod ymladd, ond nid oedd y llywodraeth yno yn ymgysylltu.
Diolchodd yr Archesgob Cherry i Mr Eyre am ei gyflwyniad pwerus, gan ddweud ei bod wedi bod yn "hynod heriol" clywed straeon am frodyr a chwiorydd a arhosodd mewn lle llawn perygl ac ofn ond eto’n dal i obeithio. "Y lleiaf y gallwn ei wneud yw eu cynnwys yn ein gweddïau."
Adroddiadau gan y Pwyllgor Sefydlog
Cymeradwywyd adroddiadau pwyllgor sefydlog y Corff Llywodraethol ddydd Gwener heb fawr o drafod. Cyflwynodd Tim Llewellyn (Tyddewi), cadeirydd y pwyllgor, yr adroddiadau a soniodd y byddai adroddiad am y cyn-esgob Anthony Pierce bellach yn cael ei gyhoeddi ym mis Tachwedd yn hytrach na mis Hydref oherwydd oedi yn sgil egwyddor Maxwell. Yna cynigiodd ddau welliant a wnaeth fân gywiriadau drafftio i'r cyfansoddiad, a basiwyd yn ddi-ddadl. Yna derbyniwyd y ddau adroddiad gan y Corff Llywodraethol.
Ffarwelio
Arweiniodd yr Archesgob Cherry’r cyfarchion ffarwel â'i rhagflaenydd Andy John, a ymddeolodd fel Archesgob ac Esgob Bangor yn yr haf. Dywedodd fod yr Eglwys gyfan yn diolch i Dduw am ei wasanaeth ffyddlon ac am "bopeth a gyflwynodd yntau i fywyd yr Eglwys".